Kvennaár 2025 hefur tekið saman skýrslu um viðhorf ungra kvára og kvenna til jafnréttismála á Íslandi, en skýrslan dregur saman niðurstöður þjóðfundar ungra femínista sem haldinn var 1. mars í safnaðarheimili Háteigskirkju. Þjóðfundurinn, og aðrir viðburðir Kvennaárs sem nú fer í hönd, er samstarfsverkefni fjölmargra samtaka femínista, kvenna, launafólks, fatlaðs fólks og hinsegin fólks. Á fundinum voru framsögur um réttindabaráttu og svo fóru fram umræður í smærri hópum um stöðu jafnréttismála. Framsöguerindi fluttu Ingibjörg Sólrún Gísladóttir, fyrrverandi utanríkisráðherra, María Hjálmtýsdóttir, kynjafræðikennari í MK og Rakel Adolphsdóttir, fagstjóri Kvennasögusafns. Fundinum stýrði Ugla Stefanía Kristjönudóttir Jónsdóttir, kynjafræðingur og sérfræðingur í málefnum hinsegin fólks.
Rosalie Rut, 25 ára þátttakandi, varði afmælisdeginum sínum í að taka þátt í þjóðfundinum og telur það lykilatriði að eiga samræður um málefni eins og femínisma og jafnrétti: „Ef við hættum að þora að ræða málin og tala saman, þá getum við gleymt allri baráttu. Því hlustun, skilningur og samtal eru eina leiðin til að ná raunverulegu jafnrétti. En við verðum að hefja samtalið, fyrir alvöru.“ Hún vill einnig meina að þó að baráttan fyrir jafnrétti sé margþætt, þá snúist hún fyrst og fremst um grundvallarmannréttindi; „Réttinn til að lifa lífinu til jafns við aðra.“
Rosalie Rut, ein af þátttakendum þjóðfundarins, telur lykilatriði að þora að taka umræðuna.
Strákadýrkun á Íslandi
Helstu niðurstöður skýrslunnar eru að þátttakendur þjóðfundarins hafi verið sammála um að mikið bakslag sé í gangi í jafnréttismálum og að alið sé á sundrungu og kynjastríði. Eitruð karlmennska og kvenfyrirlitning eykst vegna áhrifa samfélagsmiðla og áhrifavalda eins og Andrew Tate. Íhaldssöm viðhorf, jafnvel úr pontu Alþingis, hafi ýtt undir skaðleg viðhorf til jafnréttis, kvenna og trans fólks. Upplifun þátttakenda er að það sé klárlega allt öðruvísi að vera stelpa eða stálp en strákur og að það sé mjög mikil strákadýrkun á Íslandi. Mun meiri kröfur séu á stelpur en stráka og það sé stöðugt verkefni að tryggja að þær fái sama pláss og strákarnir. Þá búi stelpur og stálp við mikla ógn við öryggi sitt vegna ofbeldis og áreitni og enn séu dæmi um að tekin sé afstaða með gerendum frekar en þolendum.
Fundargestir voru sammála um að heimilishald og barnauppeldi lenti yfirleitt á herðum móður, frekar en föður. Sumir þátttakendur höfðu ákveðið að eignast ekki börn að þeim sökum.
Nefnd voru fjölmörg dæmi um hvernig konur séu látnar bera ábyrgð á þriðju vaktinni á vinnustaðnum og heima frekar en karlar – á þeirra herðum séu verkefni sem sögulega hafa verið talin kvenlæg. Til að mynda var nefnt að algengast sé að skólar og frístundaheimili hringi frekar í mömmur en pabba til að sækja börn fyrr eða ef eitthvað kemur upp. Jafnframt gerir samfélagið ráð fyrir því að konur séu í fæðingarorlofi í eitt ár en karlar mun styttra. Þá sé ekki búið að tryggja fjárhagslegt sjálfstæði og þar með frelsi kvenna vegna launamisréttis og meiri ábyrgðar þeirra á ólaunuðum störfum og þriðju vaktinni. Fleiri en einn þátttakenda hefur ákveðið að eiga ekki börn vegna þess hve ójöfn ábyrgð kynjanna er á umönnun barna og þriðju vaktinni.
Þátttakendur lögðu áherslu á að tryggja þyrfti kynja-, jafnréttis og hinsegin fræðslu á öllum skólastigum ásamt því að bjóða upp á reglulega fræðslu fyrir alla aldurshópa. Þá voru þátttakendur sammála að stemma þyrfti stigu við þessu bakslagi í málefnum jaðarsettra hópa — og þó að það yrði að gera með fræðslu og samtali, mætti ekki gleyma gleðinni og samtakamættinum. Kallað var eftir fleiri vettvöngum fyrir konur og kvár til að hittast og taka höndum saman. „Við verðum öll að taka þátt í baráttunni fyrir jafnrétti, því hvort sem okkur líkar betur eða verr, þá snertir hún alla króka og kima samfélagsins – skólagöngu, heimilið, atvinnulífið, íþróttir, tækifæri, fjölskylduna, drauma okkar og markmið,“ segir Rosalie Rut.
Þátttakendur á þjóðfundi ungra kvenna og kvára voru úr ýmsum áttum. Fundurinn fór fram 1. mars 2025.